8 grudnia 2019
Cazs czytania: 5 minut
Organizacja eventów, także imprez muzycznych, w praktyce obejmuje swoim zakresem działania, które wiążą się z wykorzystaniem wizerunku osób biorących udział w takim wydarzeniu. Dotyczy to w szczególności wykorzystania zdjęć i filmów, zawierających wizerunek, w reklamie i promocji eventu (np. zdjęcia na plakatach lub biletach, zdjęcia i filmy zamieszczane na stronach internetowych), w materiałach relacjonujących przebieg takiego wydarzenia w prasie lub dla celów autopromocji organizatora (np. poprzez zamieszczenie na stronach internetowych organizatora, w portfolio lub w ofercie kierowanej do potencjalnych klientów).
W opisanych powyżej materiałach mogą zostać celowo lub przez przypadek wykorzystane wizerunki artystów występujących w czasie imprezy, konferansjerów, zaproszonych gości, uczestników czy personelu technicznego. Dlatego ważne jest, aby wiedzieć, kiedy utrwalony na fotografii czy filmie wizerunek może być wykorzystany bez pytania o zgodę i w jakiej formie może dojść do takiego wykorzystania, a kiedy niezbędne jest uzyskanie akceptacji danej osoby.
Wykorzystanie wizerunku wymaga zgody
Upraszczając rozważania prawne dotyczące zasad wykorzystania wizerunku należy przyjąć, że co do zasady, wykorzystanie wizerunku jakiejkolwiek osoby wymaga jej zgody. Prawo do wizerunku jest jednym z dóbr osobistych, które przysługuje każdemu człowiekowi. Zarówno osobom znanym, w tym politykom, muzykom, celebrytom, jak i „zwykłym” ludziom. Oznacza to, że planując przygotowanie materiałów promujących lub relacjonujących przebieg eventu najbezpieczniejszym rozwiązaniem byłoby uzyskanie zezwoleń na wykorzystanie wizerunku wszystkich osób biorących udział w jego realizacji.
Na co potrzebna jest zgoda?
Z przepisów prawnych regulujących kwestie związane z wizerunkiem wynika, że samo utrwalenie wizerunku jakiejkolwiek osoby nie wymaga zezwolenia. Oznacza to, że organizator może rejestrować przebieg eventu np. dla celów bezpieczeństwa albo dla wewnętrznej analizy technicznej jego przebiegu bez zgody osób uczestniczących w takiej imprezie. Zgoda wymagana jest, jeżeli utrwalony w postaci zdjęć lub filmu wizerunek miałby zostać rozpowszechniony, czyli udostępniony osobom trzecim. Zatem, w każdym przypadku wykorzystania wizerunku m.in. na plakatach, biletach lub stronach internetowych następuje jego rozpowszechnienie. Należy podkreślić, że dla swojej skuteczności zgoda na wykorzystanie wizerunku musi być dobrowolna oraz powinna wskazywać zakres i sposób przyszłego wykorzystania wizerunku. W nauce i praktyce prawa przyjmuje się, że zgoda nie może mieć charakteru całkowicie blankietowego. Z tego względu zalecane jest wskazanie komercyjnego charakteru korzystania z wizerunku a także rodzaju materiałów, w jakich ma on być rozpowszechniany oraz sposobu udostępniania tych materiałów. Należy jednak uważać, żeby zanadto nie zawęzić w przyszłości zakresu eksploatacji danego wizerunku.
Czy zgoda na wykorzystanie wizerunku musi mieć określoną formę?
Teoretycznie zgoda na wykorzystanie wizerunku może mieć dowolną formę. Część prawników stoi na stanowisku, że są sytuacje, w których z kontekstu i całokształtu okoliczności wynika jednoznacznie, że dana osoba wiedziała, że jej wizerunek zostanie utrwalony i rozpowszechniony. Dotyczy to w np. sytuacji, gdy podczas nagrywania wypowiedzi np. muzyka, w dalszym planie w kadrze pojawiają się osoby, które wskazują na kamerę i machają do niej. W takiej sytuacji, co do zasad, można bronić stanowiska, że taki uczestnik imprezy wyraził zgodę na rozpowszechnianie jego wizerunku wraz z wypowiedzią udzielającego wywiadu muzyka. W praktyce, należy jednak zabezpieczyć zezwolenie na wykorzystanie wizerunku w sposób umożliwiający udowodnienie, że taka zgoda została udzielona. Ostrożność wynika z faktu, że w razie sporu, to na osobie rozpowszechniającej wizerunek (np. organizatorze imprezy) spoczywać będzie obowiązek udowodnienia, że zgoda została udzielona. Z tego względu rekomendowane jest uzyskiwanie zgody na piśmie lub np. na nagraniu filmowym.
Od kogo uzyskać zgodę na wykorzystanie wizerunku?
Osoby, od których wymagana jest zgoda na wykorzystanie wizerunku, ze względów organizacyjnych należy podzielić na trzy kategorie. Do pierwszej z nich należą osoby, z którymi organizator eventu zawiera bezpośrednie umowy. Do tej kategorii można zakwalifikować m.in. artystów wykonawców, konferansjera, zaproszonych gości oraz tancerzy. Najprostszym rozwiązaniem jest zawarcie w ogólnych umowach z tymi osobami odpowiednich postanowień regulujących zezwolenie na komercyjne wykorzystanie wizerunku danej osoby. Jeżeli organizator dodatkowo planuje wykorzystać filmik z utrwalonym występem danego artysty, to powinien dodatkowo uzyskać od tej osoby prawo do wykorzystania artystycznego wykonania.
Do drugiej kategorii należą osoby zatrudniane przez podwykonawców organizatora eventu. Należą do nich np. pracownicy techniczni ustawiający sprzęt muzyczny, pracownicy ochrony, ekipa przygotowująca relację filmową. Ponieważ organizator zazwyczaj nie zawiera z nimi bezpośrednich umów jednym z dostępnych rozwiązań zabezpieczających go przed ewentualnymi roszczeniami z tytułu bezprawnego wykorzystania wizerunku jest zobowiązanie podwykonawcy, do uzyskania ich zgody w formie pisemnej z zastrzeżeniem, że to podwykonawcę obciążać będą wszelkie koszty poniesione przez organizatora eventu w związku z zaniedbaniem w tym zakresie. Innym dostępnym rozwiązaniem jest przygotowanie odpowiednich oświadczeń w formie pisemnej i danie ich do podpisu wszystkim osobom pracującym na zapleczu imprezy.
Do trzeciej kategorii należą uczestnicy imprezy. Kwestia uregulowania ich zgody na wykorzystanie wizerunku przysparza organizatorom eventów najwięcej trudności. Istnieje szereg dostępnych rozwiązań, lecz będą one zawsze uzależnione od specyfiki konkretnej imprezy. Jeżeli event ma swoją stronę internetową, organizator może zamieścić na nich np. okienka (check-boxy) pozwalające uczestnikowi na zaznaczenie zgody na ewentualne komercyjne wykorzystanie wizerunku utrwalonego w czasie imprezy. Z oświadczeniami na stronie internetowej należy jednak zachować dużą ostrożność. Przede wszystkim należy pamiętać, że zgoda nie powinna być narzucana czy też „podrzucana” w regulaminie imprezy, gdyż w takim przypadku istnieje ryzyko, że zostanie uznana za klauzulę niedozwoloną. Innym dostępnym sposobem, w przypadku nagrywania wypowiedzi uczestnika imprezy jest „dogranie” przy włączonej kamerze zgody na komercyjne wykorzystanie wizerunku przez organizatora eventu. Sam fakt udzielenia przez uczestnika wypowiedzi do kamery nie zawsze będzie świadczyć o świadomej zgodzie na np. komercyjne wykorzystanie wizerunku. Osoba, której wizerunek utrwalono zawsze może później twierdzić, że nie znała sposobu wykorzystania jej wizerunku czy też mediów i kontekstu w jakich zostanie on rozpowszechniony.
Czy zawsze konieczne jest uzyskanie zezwolenia?
Tak, jak wspomniano powyżej, podstawowa zasada stanowi, że rozpowszechnianie wizerunku wymaga zezwolenia osoby na nim przedstawionej. Jednak od tej zasady ustawodawca wprowadza kilka wyjątków.
Pierwszy wyjątek dotyczy w szczególności odpłatnych sesji zdjęciowych. Jeżeli zawarto umowę na pozowanie i wypłacono wynagrodzenie osobie, której wizerunek został utrwalony w ramach tej umowy, to w braku wyraźnego odmiennego zastrzeżenia (np. w umowie) dodatkowe zezwolenie na rozpowszechnianie wizerunku nie jest wymagane. Przykładem ilustrującym tę sytuację jest np. zawarcie umowy z muzykiem na realizację odpłatnej studyjnej sesji zdjęciowej w celu przygotowania plakatów promujących event.
Drugi wyjątek dotyczy rozpowszechniania wizerunku osoby powszechnie znanej (artysty, celebryty, polityka, sportowca, etc.), jeżeli wizerunek utrwalono w związku z pełnieniem przez nią funkcji publicznych, w szczególności politycznych, społecznych, zawodowych. Należy jednak zaznaczyć, że w nauce prawa, uznaje się, że dotyczy to jedynie wykorzystywania wizerunku, w celu informowania o takim wydarzeniu, ale już nie np. w reklamie prasowej organizatora.
Trzeci wyjątek obejmuje rozpowszechnianie wizerunku osoby stanowiącej jedynie szczegół większej całości takiej jak zgromadzenie, krajobraz, publiczna impreza. Bez wątpienia, w zakresie tego wyjątku zmieści się wykorzystanie przez organizatora eventu szerokiego planu przedstawiającego publiczność w czasie koncertu. Jednak, wyjątek ten nie będzie mieć zastosowania do wykadrowanych zdjęć zawierających doskonale widoczny wizerunek jednej czy kilku. Także w przypadku tego wyjątku należy mieć na uwadze, jaki cel przyświeca takiemu wykorzystaniu wizerunku. Jak bowiem podkreśla się w nauce prawa, omawiany wyjątek znajduje zastosowanie w przypadku, gdy rozpowszechnianie wizerunku podyktowane jest celem informacyjnym. Oznacza to, że wyjątek ten będzie miał zastosowanie w szczególności do materiałów prasowych i informacyjnych relacjonujących przebieg imprezy. Jednak np. wyodrębnienie fragmentów nagrań przedstawiających poszczególnych uczestników imprezy i ich wykorzystanie np. w spocie reklamującym działania organizatora będzie, co do zasady, wykraczać poza zakres dozwolonego wykorzystania wizerunku jako szczegółu większej całości. W każdym innym przypadku, jeśli organizator chciałby wykorzystać wizerunek danej osoby lub wykorzystać taki wizerunek w innym zakresie niż wynikający z powyższych wyjątków, niezbędna jest zgoda osoby sportretowanej na zdjęciu lub nagranej na filmie.
Czym grozi bezprawne wykorzystanie wizerunku?
Osoba, której prawo do wizerunku zostało naruszone może w szczególności żądać zaniechania tego działania, a także żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności, ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Dla organizatora eventu może to oznaczać obowiązek wycofania wszystkich materiałów reklamujących lub promujących event i zawierających sporny wizerunek, w tym plakatów, spotów telewizyjnych lub materiałów internetowych.
Ponadto, osobie, której prawo do wizerunku zostało naruszone przysługują także roszczenia majątkowe o odszkodowanie lub o zadośćuczynienie lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny. Kwoty te w zależności od sposobu i zakresu naruszenia mogą być znaczne. Co do zasady, organizator może także zostać obciążony kosztami ewentualnego procesu oraz kosztami zastępstwa procesowego strony wygrywającej spór sądowy.
Wykorzystanie wizerunku uczestników eventu
Przedstawione powyżej zasady wykorzystywania wizerunku uczestników eventów w ramach promocji lub relacjonowania danej imprezy mają charakter ogólny. W zależności od specyfiki konkretnego wydarzenia należy stosować indywidualne rozwiązania. Planując na wcześniejszych etapach organizacji imprezy sposób ewentualnego wykorzystania wizerunków uczestników imprezy do jej promocji i relacjonowania organizator może wyeliminować większość ryzyk prawnych oraz znacznie ograniczyć koszty z tym związane.
Autor: Katarzyna Marek, Firma prawnicza LSW
Artykuł ukazał się w Nr 4 magazynu Event Manager News (wrzesień 2013) – ZOBACZ archiwalne wydania magazynu
Zdjęcie na okładce autorstwa: Omar Houchaimi z Pexels
