15 listopada 2019
Cazs czytania: 6 minut
Każdy podmiot profesjonalnie świadczący usługi zadaje sobie pytanie, jakie istotne kryteria składają się na końcowy efekt zadowolenia jego klientów. Tak jest również w przypadku podmiotów świadczących usługi w branży eventowej. Zadowolenie klienta prowadzi do tego, że ponownie skorzysta z usług danego organizatora, ale także do tego, że poleci go innym zleceniodawcom, co pozwoli na rozwinięcie działalności lub przetrwanie trudnego okresu. W ten sposób budowana przewaga konkurencyjna powinna jednak mieć swoje źródło w profesjonalnym wykonywaniu działalności. Przez ten profesjonalizm należy rozumieć dopełnienie wszelkich niezbędnych formalności związanych z organizowaną dla klienta imprezą.
O przewadze konkurencyjnej świadczyć będą zatem, nie tylko elementy przedsięwzięcia widoczne dla jego uczestników, m.in. takie jak: catering, zaplecze hotelowe czy oprawa audiowizualna, ale także elementy niewidoczne, takie jak zapewnienie odpowiednich podwykonawców oraz uzyskanie wszelkich niezbędnych pozwoleń, licencji i zgód. Dopiero zapewnienie realizacji wszystkich tych elementów na odpowiednim poziomie pozwoli osiągnąć i utrzymać przewagę konkurencyjną. Celem niniejszego tekstu jest omówienie zasad i warunków pozyskiwania licencji na korzystanie z utworów podczas eventu. Wiedza ta może pomóc w racjonalnym szacowaniu kosztów związanych z jej uzyskaniem.
W związku z organizacją eventu spotkać się można z korzystaniem z utworów na kilku polach eksploatacji, które to pojęcie oznacza, w skrócie mówiąc, techniczne sposoby komunikowania utworu publiczności. Po pierwsze będzie to publiczne odtwarzanie utworów z nośnika (np. z płyty CD lub gramofonowej, z dysku komputera), które albo stanowi istotny element imprezy, co ma miejsce choćby w przypadku imprez tanecznych, albo też stanowi tło wydarzenia. Szczególnym jego przypadkiem będzie publiczne odtwarzanie lub wyświetlanie utworów audiowizualnych. Po drugie będzie to publiczne wykonanie utworów, gdzie artyści-wykonawcy występują na żywo. Po trzecie będzie to utrwalenie imprezy na taśmie filmowej lub nośniku cyfrowym i następnie zwielokrotnienie nagrania, także z synchronizacją muzyki. Po czwarte wreszcie, w niektórych przypadkach może to być również udostępnienie utrwalonego materiału w internecie.
Każdy przypadek korzystania z utworów niesie za sobą obowiązek uzyskania licencji od podmiotu, któremu przysługują do niego autorskie prawa majątkowe oraz zapłaty stosownego wynagrodzenia. Wynika to z art. 17 ustawy z 04.02.1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (t. jedn.: Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 z późn. zm.) – dalej: upapp. Prawo do wynagrodzenia za korzystanie z utworów na niektórych ze wskazanych wyżej pól eksploatacji dotyczy także artystów wykonawców i producentów utworów. Zasada ta ma zastosowanie do każdego dostępnego publicznie utworu, bowiem każdy z nich ma swego twórcę, wykonawcę, a niekiedy także producenta. Bez dopełnienia formalności związanych z korzystaniem z utworu nie jest to więc dopuszczalne. Oczywiście dopełnienie formalności może wiązać się, bądź z zawarciem odpowiedniej umowy z właściwą organizacją zbiorowego zarządzania (dalej: OZZ) bądź też, w przypadku utworów nie pozostających w zarządzie tych organizacji, z odpowiednim uprawnionym.
Zgodnie z art. 5 upapp w Polsce podlegają ochronie utwory:
- Których twórca lub współtwórca jest obywatelem polskim,
- Których twórca jest obywatelem państwa członkowskiego UE lub należącego do EFTA,
- Które zostały opublikowane po raz pierwszy w Polsce lub równocześnie w Polsce i za granicą,
- Które zostały opublikowane po raz pierwszy w języku polskim,
- Które są chronione na podstawie umów międzynarodowych, co dotyczy około 96 proc. światowego repertuaru.
W zakresie praw producentów zastosowanie ma zasada wskazana w pkt. 5 oraz zasada, zgodnie z którą ochronie podlegają prawa producentów mających siedzibę (miejsce zamieszkania) w Polsce lub kraju Europejskiego Obszaru Gospodarczego. OZZ zostały powołane na całym świecie dla ochrony powierzonych im praw autorskich i pokrewnych oraz dla ułatwienia korzystającym z utworów dopełnienia formalności z tym związanych. OZZ tworzą ogólnoświatowe organizacje, które ułatwiają im m.in. wymienianie się informacjami o chronionym repertuarze. OZZ z całego świata zawierają między sobą umowy o wzajemnej reprezentacji pozwalające m.in. na sprawniejsze przekazywanie zainkasowanych wynagrodzeń. Ponieważ prawdopodobieństwo, że utwór, z którego organizator eventu zamierza skorzystać podlega zbiorowemu zarządzaniu przez OZZ jest większe, pierwsze kroki zmierzające do dopełnienia formalności związanych z korzystaniem należałoby skierować właśnie do nich. Jeśli jednak okaże się, że utwór nie należy do repertuaru podlegającego zbiorowemu zarządzaniu, aby zgodnie z prawem z niego korzystać należy ustalić wszystkich uprawnionych (twórców, wykonawców i producentów) i samodzielnie doprowadzić do zaspokojenia ich roszczeń.
W przypadku publicznego odtwarzania utworów słownych, muzycznych lub słowno-muzycznych podczas imprezy ochronie podlegają prawa twórców, artystów wykonawców oraz producentów. Zgodnie z treścią aktualnie obowiązujących zezwoleń Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (M.P. z 2009 r. Nr 21, poz. 270), OZZ uprawnionymi do zawarcia umowy z korzystającym z utworów na polu publicznego odtwarzania w tym przypadku są:
- W zakresie praw twórców: Stowarzyszenie Autorów ZAiKS, Stowarzyszenie Twórców Ludowych (w przypadku korzystania z utworów twórców ludowych),
- W zakresie praw artystów wykonawców: Stowarzyszenie Artystów Wykonawców Utworów Muzycznych i Słowno-Muzycznych SAWP, Związek Artystów Scen Polskich ZASP (w przypadku praw pokrewnych aktorów i solistów śpiewaków), Związek Artystów Wykonawców STOART,
- W zakresie praw producentów: Związek Producentów Audio-Video ZPAV.
Dodatkowo w przypadku publicznego odtwarzania lub wyświetlania utworów audiowizualnych obok ww. organizacji uprawnione jest także Stowarzyszenie Filmowców Polskich. Jednakże korzystanie z utworów audiowizualnych wymaga również uzyskania zgody producenta utworu.
W przypadku publicznego wykonania utworów słownych, muzycznych lub słowno-muzycznych, a także utworów choreograficznych lub pantomimicznych uprawnionym do zawarcia umowy są reprezentujące twórców: Stowarzyszenie Autorów ZAiKS, Stowarzyszenie Twórców Ludowych (w przypadku korzystania z utworów twórców ludowych).
W przypadku utrwalenia imprezy z towarzyszeniem muzyki na nośniku i następnie zwielokrotnienia go, a także udostępnienia w Internecie uprawnionymi są:
- W zakresie praw twórców: Stowarzyszenie Autorów ZAiKS, Stowarzyszenie Twórców Ludowych (w przypadku korzystania z utworów twórców ludowych),
- W zakresie praw artystów wykonawców: Stowarzyszenie Artystów Wykonawców Utworów Muzycznych i Słowno-Muzycznych SAWP, Związek Artystów Scen Polskich ZASP (w przypadku praw pokrewnych solistów śpiewaków), Związek Artystów Wykonawców STOART,
- W zakresie praw producentów: Związek Producentów Audio-Video ZPAV.
Zobowiązanym do dopełnienia powyższych formalności jest zawsze korzystający z utworu. Podczas imprezy można doszukiwać się szeregu podmiotów korzystających z utworów: tj. np. wykonawców, didżeja, organizatora imprezy (zapraszającego) oraz podmiotu zajmującego się organizowaniem tego rodzaju imprez.
Spośród tych podmiotów korzystającym z utworu będzie zarówno zlecający zorganizowanie eventu, jak również podmiot, który event zorganizował. Ponieważ jednak brak legalnej definicji tego podmiotu, przy ustalaniu zobowiązanego należy posługiwać się ogólnymi zasadami prawa cywilnego. Skoro zawsze z niezapłaceniem wynagrodzeń na rzecz uprawnionych wiąże się powstanie szkody, odpowiedzi na pytanie o podmiot zobowiązany do jej naprawienia można poszukiwać w przepisach Kodeksu cywilnego. I tak z art. 429 k.c. wynika, że organizator eventu (zapraszający) jest zobowiązany do naprawienia szkody związanej z jego zorganizowaniem, a więc w tym przypadku zapłaty wynagrodzeń autorskich. Tak będzie, jeśli zapraszający sam zorganizował imprezę. Będzie on jednak zwolniony z odpowiedzialności za szkodę, jeśli wykaże, że organizację eventu, w trakcie którego nastąpiła szkoda, powierzył profesjonalnemu organizatorowi tego rodzaju imprez. Oznacza to, że przedsiębiorca trudniący się działalnością gospodarczą w zakresie organizacji imprez jest zawsze odpowiedzialny za niezaspokojenie roszczeń z tytułu korzystania z utworów podczas zorganizowanych przez niego imprez. Oczywiście zleceniodawca i organizator mogą umówić się inaczej, jednak w braku umowy odpowiedzialność spoczywa na profesjonalnym organizatorze tego rodzaju imprez.
Aby zatem uniknąć poszukiwania przez OZZ lub innych uprawnionych zaspokojenia roszczeń u zamawiającego, organizator eventów chcący budować swą przewagę konkurencyjną w oparciu o wysoką jakość i profesjonalizm świadczonych usług powinien przed imprezą samodzielnie ustalić uprawnionych i zwrócić się do nich z prośbą o umożliwienie dopełnienia niezbędnych formalności.
Częstym problemem roztrząsanym przez organizatorów eventów jest kwestia wysokości stawek wynagrodzeń autorskich za korzystanie z utworów podczas imprez. Przykładowe stawki stosowane przez ZAiKS dla tego rodzaju imprez kształtują się następująco. W przypadku publicznego odtwarzania utworów stanowiącego tło imprezy (np. spotkanie biznesowe, konferencja) stawki zależne są od liczby uczestników i wynoszą dla imprezy do 100 uczestników 80 zł, zaś dla imprezy do 200 uczestników 120 zł. Dla odtwarzania utworów podczas pokazów mody stawki przedstawiają się inaczej – przy imprezie do 100 widzów jest to kwota 100 zł, zaś przy imprezie do 200 widzów kwota 180 zł. Jeżeli oprócz tego na imprezie (np. w Warszawie) publiczne odtwarzanie utworów będzie jej istotnym elementem (np. odtwarzanie do tańca) ww. stawki należy powiększyć o 108 zł w przypadku imprezy do 100 uczestników, lub o 215 zł w przypadku imprezy do 200 uczestników. W przypadku imprez, gdzie dochodzi do publicznego wykonania utworów zasadą jest ustalenie wynagrodzenia w wysokości 10 proc. honorarium wykonawcy (bez VAT). W przypadku utrwalenia imprezy na nośniku i następnie zwielokrotnienia stawki wynoszą 40 zł za utrwalenie i po 2 zł za trzecią i każdą kolejną kopię. Natomiast w przypadku umieszczenia tego materiału w Internecie stawki ustalane są indywidualnie. Wszystkie powyżej wskazane stawki podane są w wysokości netto (bez VAT) i podlegają opodatkowaniu tym podatkiem według stawki 23%. Tabele wynagrodzeń autorskich stosowane przez ZAiKS znaleźć można na stronie www.zaiks.org.pl.
Często licencjobiorcy zadają sobie pytanie, czy należy zawrzeć umowę licencyjną stałą, czy jednorazową. Umowy stałe są przewidziane dla podmiotów organizujących podobne imprezy ze stałą częstotliwością, co w praktyce jest niezwykle rzadkie. Stąd wygodniejszą formą, zarówno jeśli chodzi o kalkulację stawki wynagrodzeń autorskich, jak i ustalenie objęcia imprezy licencją jest korzystanie z umów jednorazowych wystawianych dla każdej imprezy osobno.
Konsekwencje braku licencji bywają dotkliwe. Rozpowszechnianie utworów bez wymaganej licencji lub wbrew jej warunkom jest przestępstwem z art. 116 upapp, zagrożonym karą nawet do 5 lat pozbawienia wolności.
Podobnie zagrożone karą do 3 lat pozbawienia wolności jest bezprawne utrwalanie lub zwielokrotnianie utworów (art. 117 upapp). Podmiot korzystający z utworów bez licencji jest także zobowiązany do zapłaty odszkodowania w wysokości nawet do trzykrotności kwoty, którą byłby zobowiązany zapłacić z tytułu należnych wynagrodzeń autorskich, a także do wydania uzyskanych korzyści, co może się w tym przypadku wiązać z koniecznością zapłaty całości wynagrodzenia otrzymanego za zorganizowanie imprezy (art. 79 upapp). Rzadko identyfikowaną konsekwencją braku licencji jest także możliwość niezaliczenia wydatków związanych z korzystaniem z utworów do kosztów uzyskania przychodów, co wynika z art. 22 ustawy z dnia 26.07.1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t. jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz. 361 z późn. zm.) oraz z art. 15 ustawy z dnia 15.02.1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (t. jedn.: Dz. U. z 2011 r. Nr 74, poz. 397 z późn. zm.).
Kładąc na jednej szali profesjonalizm wykonywanej działalności oraz koszty posiadania wymaganej prawem licencji, na drugiej zaś możliwe konsekwencje jej braku – wydaje się, że korzyści wynikające z jej uzyskania znacznie przewyższają wpływ jej kosztów na budżet poszczególnej imprezy. Stąd profesjonalny organizator imprez budując swą przewagę konkurencyjną powinien rozważyć zabezpieczenie wszystkich istotnych zagadnień związanych z organizowaną imprezą, w tym także zagadnienie zaspokojenia roszczeń związanych z korzystaniem z utworów podczas tej imprezy.
Autor: Adam Pacuski, Stowarzyszenie Autorów ZAiKS
Artykuł ukazał się w Nr 4 magazynu Event Manager News (wrzesień 2013) – ZOBACZ archiwalne wydania magazynu
Zdjęcie na okładce autorstwa: Expect Best z Pexels
